Wydarzenia branżowe | Wydawnictwa branżowe  (2015-07-02)   M. Kołakowski (LIGHTING.PL)

Bracia Borkowscy Zakłady Elektrotechniczne S.A.

W dwudziestoleciu międzywojennym, w Polsce, architekci i inżynierowie zaczęli zwracać szczególną uwagę na stosowanie światła sztucznego w architekturze, zarówno do zewnętrznej iluminacji budynków jak i do kompozycji wnętrz mieszkalnych, reprezentacyjnych, przemysłowych itp. Nasilono badania w dziedzinie naukowych podstaw oświetlenia. Zwrócono baczniejszą uwagę nie tylko na siłę światła i jego funkcję dekoracyjną, ale także na jakość oświetlenia wynikającą ze sposobu jego stosowania. Nowe wymogi oświetleniowe oparte na naukowych badaniach spowodowały rozwój źródeł światła i opraw oświetleniowych. Zaczęto przywiązywać wysoką wagę do estetyki opraw oświetleniowych włączając artystów w proces ich konstruowania. Jedną z najbardziej znanych, polskich firm działających m.in. w dziedzinie oświetlenia, były "Zakłady Elektrotechniczne - Bracia Borkowscy".

 
Firmę założyli, w grudniu 1907 roku, trzej bracia: Edward (lat 30), Jan (lat 26) i Ferdynand (lat 24) Borkowscy. Na kapitał założycielski złożyły się własne, zaoszczędzone fundusze wszystkich trzech braci. Spółka jawna braci Borkowskich rozpoczęła działalność w dniu 1 stycznia 1908 roku w lokalu przy ul. Żurawiej 9 w Warszawie, a jej przedmiotem był handel sprzętem elektrotechnicznym zagranicznych producentów. Borkowscy liczyli na dobre rokowania jakie dawała rozwijająca się szybko branża elektrotechniczna i wielkie możliwości handlowe na ogromnym rynku ówczesnej, przed rewolucyjnej Rosji.Firma trafiła na dobrą koniunkturę i wzrost obrotów okazał się tak szybki, że już rok po starcie, w 1910 roku, w Łodzi przy ul. Piotrkowskiej 157 ruszyła filia prowadzona przez Jana Borkowskiego, a w 1911 roku warszawska siedziba firmy została przeniesiona do nowego, większego sklepu przy Alejach Jerozolimskich 6. W 1911 zakupiono także grunt przy ul. Kamionkowskiej, pomiędzy ulicami Kamionkowską i Grochowską, na warszawskim Grochowie i wybudowano tam zakład produkcyjny, w którym w 1914 roku ruszyła produkcja prostego sprzętu elektroinstalacyjnego i piorunochronnego oraz żyrandoli oświetleniowych.
 
Już w tym czasie wyroby firmy Zakłady Elektrotechniczne Bracia Borkowscy były oznaczane sygnaturą fabryczną „Brabork”.
 
 
 
 
 
I wojna światowa znacznie zahamowała rozwój przedsiębiorstwa. W 1914 roku większość maszyn i surowców ewakuowano do Rosji, a produkcję prawie całkowicie wstrzymano. Działalność firmy została ograniczona do handlu wyrobami obcych producentów prowadzonego w warszawskim sklepie przy Al. Jerozolimskich 6 oraz w oddziale w Łodzi. Kierownictwo tego oddziału przejął Karol Borkowski - najmłodszy brat właścicieli firmy, zastępując Jana Borkowskiego, który wrócił do Warszawy. Po zakończeniu wojny oddział w Łodzi przeniesiono do lokalu przy ulicy Piotrkowskiej 125.
 
W 1918 roku, po opuszczeniu Warszawy przez niemieckich okupantów, fabryka na Grochowie wznowiła produkcję, a w kolejnych latach uruchomiono wytwarzanie domowych grzejników elektrycznych i żelazek.
 
W 1921 roku poważnym wydarzeniem w rozwoju firmy braci Borkowskich było wyznaczenie przez holenderską firmę Philips na dystrybutora jej produktów w Polsce. Wprawdzie już w następnym roku Philips uruchomił produkcję lamp w fabryce wykupionej w Warszawie, a w grudniu 1923 roku ruszyła kolejna, druga fabryka, jednak firma braci Borkowskich zachowała współpracę handlową z holendrami aż do 1927 roku, dzięki uruchomieniu wspólnej firmy handlowej z rozbudowaną siecią sprzedaży.
 
W kolejnych latach obok pierwszego budynku fabrycznego przy ul. Kamionkowskiej, od ulicy Grochowskiej, wybudowano drugi budynek, w którym zlokalizowano biura zarządu firmy i magazyny gotowych wyrobów.
 
 
Widok zabudowań fabryki braci Borkowskich w latach międzywojennych


W 1928 roku firma zmieniła osobowość prawną ze spółki jawnej na spółkę akcyjną z kapitałem 1,8 mln złotych, W następnym roku podwyższyła go do 2,7 mln zł. Wszystkie akcje spółki w całości znajdowały się, w równych częściach, w rękach trzech braci Borkowskich – założycieli firmy, a następnie ich spadkobierców, aż do końca istnienia firmy. W rejestrze spółek firma zapisana była pod numerem B-XLI.6062 jako „Zakłady Elektrotechniczne – Bracia Borkowscy, Spółka Akcyjna”, z siedzibą w Warszawie przy ulicy Grochowskiej 45 (według dawnej numeracji). Prezesem spółki akcyjnej został Edward Borkowski – najstarszy z braci będących właścicielami, natomiast Jan kierował produkcją, a Ferdynand zaopatrzeniem i zbytem gotowych produktów. Jedynym członkiem zarządu spoza rodziny Borkowskich był długoletni pracownik firmy, Alfons Laube. Pełnił on funkcję Dyrektora Biura Zarządu. Niestety w lutym 1929 roku, w sile wielu, zmarł Jan Borkowski. W czerwcu 1929 firma otworzyła oddział w Poznaniu i ustanowiła przedstawicielstwa w województwach: krakowskim i śląskim. Pod koniec 1929 roku firma zaczęła odczuwać pierwsze skutki zaczynającego się kryzysu gospodarczego w postaci kłopotów ze ściąganiem należności. W kolejnym 1930 roku spadły obroty, a ściąganie należności stało się jeszcze trudniejsze z powodu niewypłacalności dłużników. W tych warunkach otwarty rok wcześniej oddział w Poznaniu, ze względna nieopłacalność, został przekształcony w przedstawicielstwo.
 
W latach 1931-32 firma przeżywała bardzo poważne kłopoty finansowe związane z niemożnością odzyskania należności, które musiały być wpisywane w straty. W tej sytuacji właściciele postawili na ograniczenie liczby niepewnych finansowo pośredników handlowych, na rzecz rozwoju sieci własnych sklepów firmowych. W 1931 roku otwarto sklepy w Poznaniu i Bydgoszczy, a w 1933 we Lwowie i w Katowicach. Firma utworzyła także stałe przedstawicielstwa w Wolnym Mieście Gdańsku oraz w województwach krakowskim i wileńskim.
 
Działania te pozwoliły firmie na przetrwanie czasów kryzysu gospodarczego bez ograniczania zatrudnienia i stały się podstawą dalszego rozkwitu począwszy od 1934 roku. Od 1933 roku sprawami produkcji zajął się Stanisław Borkowski, syn Edwarda, który został także powołany do zarządu. W dużej mierze dzięki jego działaniom firma rozszerzyła znacznie asortyment własnej produkcji i podwyższyła jej jakość.
 
W latach 1934-37, stopniowo rozbudowano zakład produkcyjny dobudowując skrzydło, w którym urządzono dział produkcji detali bakelitowych, kuźnię i szatnię. Następnie w kolejnym nowo zbudowanym, trzypiętrowym skrzydle umieszczono montownię, magazyn materiałów do produkcji oraz stołówkę dla pracowników. Jako ostatnie powstało skrzydło wzdłuż ulicy Goławskiej, które połączyło budynek fabryczny z budynkiem zarządu. Znalazły się w nim działy sprzętu oświetleniowego, instalacyjnego i biuro fabryki. Działy produkcyjne zostały wyposażone w nowoczesne maszyny. Firma zatrudniała liczną kadrę inżynierską, która stale pracowała nad rozszerzeniem asortymentu produkcji i podniesieniem jakości.
 
W latach 1934-39 firma umocniła swoją pozycję na rynku krajowym, a jej wyroby stały się powszechnie używane ze względu na ich wysoką jakość. Sprzedaż odbywała się za pośrednictwem 6 sklepów fabrycznych, a firma co roku odnotowywała wzrost obrotów. W okresie bezpośrednio przed wybuchem II wojny światowej firma zatrudniała ponad 1000 pracowników.
 
We wrześniu 1936 roku zmarł drugi z braci, prezes zarządu i główny założyciel firmy – Edward Borkowski. Jego stanowisko objął ostatni, trzeci z braci Borkowskich – Ferdynand. Tą funkcję pełnił do końca istnienia firmy. Do zarządu firmy została także włączona inż. Halina Świderkowa, córka zmarłego Edwarda Borkowskiego. Objęła ona także kierownictwo działu elektromedycznego, którego siedziba znajdowała się w Warszawie przy ul. Brackiej 12.W kolejnych latach członkami zarządu byli także: Jerzy Borkowski - syn jednego z założycieli firmy Ferdynanda i Janina Borkowska – córka Jana, założycieli firmy. Po pewnym czasie Janinę Borkowską zastąpił w zarządzie jej mąż – Stanisław Mataszewski.
 
Początek wojny spowodował prawie całkowite wstrzymanie produkcji i trudności finansowe zmuszające do zwolnienia części pracowników. Wprawdzie na początku 1940 roku wznowiono produkcję jednak tylko w ograniczonym zakresie. W drugim roku wojny okupant narzucił konieczność uruchomienia produkcji detali sprzętu wojskowego na posiadanych przez fabrykę precyzyjnych tokarkach automatycznych. Dało to pracownikom firmy ważne w owym czasie zaświadczenia chroniące przed prześladowaniami.
 
W połowie 1944 roku, w obliczu szybko przesuwającego się na zachód frontu wschodniego, zarząd unieruchomił fabrykę i za trzymiesięcznym odszkodowaniem zwolnił wszystkich pracowników pozostawiając jedynie sześćdziesięcio osobową grupę do ochrony fabryki. Po Powstaniu Warszawskim Niemcy zdemontowali i wywieźli z zakładu dużą część maszyn, a teren fabryki został zaminowany. Część z grupy pracowników przebywających w zakładzie trafiła do obozu koncentracyjnego w Mauthausen gdzie w większości zginęła, a druga część wywieziona do Wiednia, do pracy w zakładach Elin-Werke.
 
W skutek szybkich działań wyzwoleńczych Niemcy nie zdążyli zniszczyć zabudowań jednak w całości pozbawili fabrykę maszyn.
Po wyzwoleniu Warszawy w budynku zarządu przy ul. Grochowskiej nowe władze zlokalizowały Wydział Przemysłu. Fabrykę objęto zarządem państwowym, a w obliczu braku dostaw energii elektrycznej, początkowo uruchomiono najprostszą produkcję palników do lamp naftowych.
Do fabryki kolejno powrócili członkowie zarządu: czasowo odcięty linią frontu Ferdynand Borkowski, a także Stanisław Borkowski, Stanisław Matuszewski i wreszcie Jerzy Borkowski, który przetrwał obóz w Mauthausen. Nowe władze powołały Ferdynanda Borkowskiego na stanowisko dyrektora fabryki z ramienia zarządu państwowego.
 
Wkrótce w obliczu państwowego zarządu w fabryce, w odbudowanym lokalu sklepowym przy Al. Jerozolimskich w Warszawie, dawniejsi akcjonariusze założyli nową firmę handlową – Składy Elektrotechniczne – Bracia Borkowscy Sp. z o.o. Ferdynand Borkowski złożył rezygnację z funkcji dyrektora fabryki i podjął czynne działania w nowo utworzonej firmie, która uzyskała koncesję Centrali Handlowej Przemysłu Elektrotechnicznego (CHPE) na prowadzenie składu artykułów elektrotechnicznych. Firma pełniła tą funkcję do czasu utworzenia przez CHPE własnego aparatu handlowego.
 
Firma Składy Elektrotechniczne – Bracia Borkowscy Sp. z o.o. została rozwiązana w 1950 roku.
 
 

Komentarze: