W dwudziestoleciu międzywojennym, w Polsce, architekci i inżynierowie zaczęli zwracać szczególną uwagę na stosowanie światła sztucznego w architekturze, zarówno do zewnętrznej iluminacji budynków jak i do kompozycji wnętrz mieszkalnych, reprezentacyjnych, przemysłowych itp. Nasilono badania w dziedzinie naukowych podstaw oświetlenia. Zwrócono baczniejszą uwagę nie tylko na siłę światła i jego funkcję dekoracyjną, ale także na jakość oświetlenia wynikającą ze sposobu jego stosowania. Nowe wymogi oświetleniowe oparte na naukowych badaniach spowodowały rozwój źródeł światła i opraw oświetleniowych. Zaczęto przywiązywać wysoką wagę do estetyki opraw oświetleniowych włączając artystów w proces ich konstruowania. Jedną z polskich firm, która dużą wagę przywiązywały do poziomu technicznej nowoczesności i estetyki swoich produktów oświetleniowych była firma Antoniego Marciniaka „Fabryka Żyrandoli Elektrycznych”.
Początkiem warszawskiej firmy Antoniego Marciniaka „Fabryka Żyrandoli Elektrycznych A. Marciniak” był mały warsztat rzemieślniczy - pracownia brązownicza istniejąca od 1910 roku, w Warszawie przy ulicy Złotej 49.Główną dziedziną działalności firmy stała się produkcja żyrandoli elektrycznych, które wcześniej były importowane głównie z Niemiec i Austrii.
Szybki rozwój w okresie międzywojennym
Rozwój firmy nabrał tempa po zakończeniu I wojny światowej, a szczególnie po 1921 roku, kiedy liczba pracowników przekroczyła 20 osób.
W roku 1923, już jako sprawnie działająca, firma przekształciła się w spółkę akcyjną, której kapitał zakładowy wynosił początkowo 60 mln marek polskich. W tym też roku produkcję przeniesiono do własnych zabudowań fabrycznych przy ulicy Wroniej 23 w Warszawie. Zatrudnienie wzrosło wtedy do 57 pracowników.
Nowa siedziba pozwoliła na kolejną fazę rozwoju przedsiębiorstwa. Oprócz ozdobnych opraw domowych uruchomiono wytwarzanie opraw o charakterze technicznym przeznaczonych do oświetlania biur, hal przemysłowych i terenów zewnętrznych. W 1929 roku w firmie zatrudnionych było 160 osób.
Firma posiadała dwa sklepy w Warszawie. Początkowo w dawnych pomieszczeniach firmy przy ulicy Złotej 49, a od 1935 roku także przy Brackiej 4, oraz trzeci w Bydgoszczy przy Długiej 6, gdzie uruchomiono także oddział wytwórczy. Wyroby fabryki Marciniaka prezentowano także w Salonie Demonstracyjnym ElektrowniWarszawskiej.
Szybki wzrost liczby produkowanych wzorów wymógł rozwój biura konstrukcyjnego i utworzenie, pierwszego w Polsce, firmowego laboratorium fotometrycznego, które umożliwiało szczególnie pomiary właściwości świetlnych i rozwój produkcji specjalnych projektorów do oświetlania obiektów zewnętrznych: terenów przemysłowych, kolejowych, kopalnianych, lotnisk i iluminację budynków.
 |
 |
|
Strony z patentu nr 17573, kl. 4b udzielonego firmieFabryka żyrandoli Elektrycznych A. Marciniak Spółka Akcyjna w dniu 25 lutego 1933 roku
|
|
Od 1934 roku, po zakończeniu światowego kryzysu gospodarczego, firma przeżyła kolejny okres wzmożonego rozwoju. W latach 1934-39 znacznie rozbudowano i zwielokrotniono park maszynowy. W 1937 roku zakupiła 3,3 ha terenu w podwarszawskiej kolonii Raków, po zachodniej stronie Szosy Krakowskiej, na terenie dzisiejszej dzielnicy Warszawa – Włochy, i rozpoczęła budowę nowej fabryki, do której już w 1938 roku przeniesiona została część produkcji. W tej filii prowadzona była produkcja osprzętu elektrotechnicznego na potrzeby przemysłu samochodowego - reflektorów do samochodów i traktorów. W tym czasie firma zatrudniała już ponad 500 pracowników.
Przy organizowaniu nowej fabryki z Antonim Marciniakiem współpracowali dwaj jego synowie – inżynierowie Henryk i Zdzisław Marciniakowie. Nowoczesne na ówczesne czasy, fabryczne laboratorium fotometryczne tworzył i prowadził inż. Tadeusz Oleszyński (po II wojnie światowej organizator i kierownik Katedry Techniki Świetlnej w Politechnice Warszawskiej.
Zakres produkcji
Najbardziej rozpoznawalnym zakresem produkcji sprzętu oświetleniowego fabryki Marciniaka były oprawy oświetlenia domowego do wnętrz mieszkalnych, a wśród nich lampy sufitowe i żyrandole, kinkiety ścienne, lampy biurkowe, plafoniery, kandelabry i latarnie. Jednak szeroki zakres w ofercie fabryki stanowiło także oświetlenie gmachów reprezentacyjnych, biur, szkół, szpitali i pomieszczeń handlowych. Fabryka produkowała także armaturę do oświetlania ulic, placów, hal fabrycznych i składów kolejowych.
W produkowanym sprzęcie wprowadzono daleko idącą standaryzację, dzięki czemu z kilkunastu typowych podzespołów można było montować kilkaset wariantów opraw.
Powstanie krajowego przemysłu motoryzacyjnego było przyczynkiem rozpoczęcia produkcji sprzętu oświetleniowego do samochodów, motocykli, ciągników oraz taboru kolejowego – wagonów i lokomotyw, a na koniec także dla lotnictwa, wymagającego ciągłego unowocześniania maszyn, technologii i organizacji produkcji.
Design
Od 1923 roku firma stale współpracowała z profesorem warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, przemianowanej później na Akademię, znanym grafikiem Edmundem Bartłomiejczykiem (1895 – 1950). Był on prawdopodobnie projektantem większości lamp produkowanych w fabryce i jej kierownikiem artystycznym, aż do czasu wojny. Stworzył także logotyp firmy przedstawiający połączone litery AM – monogram właściciela, umieszczone pod stylizowanym świecznikiem.
 |
|
 |
|
|
Produkty „Fabryki Żyrandoli Elektrycznych A. Marciniak” były sygnowane logo firmy
|
Materiały i technologie
W produkcji opraw oświetleniowych, zwłaszcza do użytku wnętrzowego, stosowano klosze i profitki szklane z różnego rodzaju szkieł: przezroczyste, szlifowane, mrożone, matowane, mleczne, barwione i specjalne szkła trójwarstwowe – tzw. neotriplex. Tego rodzaju szkło trójwarstwowe, składające się z dwóch warstw szkła przezroczystego, rozdzielonych cienką warstwą szkła mlecznego charakteryzowało się dobrym rozpraszaniem światła przy nieznacznym jego pochłanianiu. Klosze wykonane ze szkła neotriplex zapewniały równomierne oświetlenie i nie raziły wzroku.
W produkcji metalowych korpusów lamp używano kilku sposobów wykończenia powierzchni. Oprawy mosiężne były polerowane, oksydowane, chromowane lub patynowane.
Katalogi
Firma wydawała doskonale zredagowane katalogi firmowe, prezentujące w sposób sklasyfikowany setki wzorów opraw oświetleniowych. Oprócz katalogów domowych opraw ozdobnych, wydawano także bogaty i systematycznie uzupełniany katalog opraw technicznych zawierający pełne dane i charakterystyki produktów.
 |
|
 |
Reklama
Jak na ówczesne czasy firma prowadziła intensywne działania reklamowe. Reklamy firmy Fabryka Żyrandoli Elektrycznych A. Marciniak były publikowane m.in. w czasopiśmie dla architektów „Architektura i Budownictwo”, awangardowym piśmie „Praesens” oraz zachowawczych artystycznie „Arkadach”. Firma brała udział w kilku krajowych wystawach. Szczególną rolę odegrało zdobycie Złotego Medalu Powszechnej Wystawy Krajowej odbywającej się w Poznaniu w 1929 roku.
Zamówienia rządowe
Szybki wzrost pozycji firmy zaowocował poważnymi zamówieniami rządowymi. Na jesieni 1929 roku firma Marciniaka otrzymała zlecenie na dostawę armatur elektrycznych, żyrandoli i lamp do nowego budynku Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Alei Szucha w Warszawie. W kolejnym roku 1930, firma dostarczyła lampy do „Zameczku” - rezydencji Prezydenta Ignacego Mościckiego w Wiśle.
II wojna światowa i okres powojenny
W 1939 r. zakład ten został przeniesiony całkowicie na ulicę Łopuszańską w Warszawie. W okresie II wojny światowej rozwój fabryki został prawie całkowicie zahamowany. Produkowano głównie oprawy do użytku domowego. Uruchomiono także wytwarzanie domowych grzejników elektrycznych. Fabryka przetrwała wojnę bez większego uszczerbku. W 1945 r. zakład przy ul. Łopuszańskiej został upaństwowiony. W 1949 roku utworzono w nim Zakłady Wytwórcze Aparatury Oświetleniowej.
