Oświetlenie profesjonalne | wnętrza biurowe  (2020-02-18)   Marek Kołakowski (LIGHTING.PL)

Nowoczesne systemy oświetlenia awaryjnego

Zgodnie z obowiązującymi przepisami wszystkie obiekty budowlane, w których zanik napięcia w sieci zasilania elektrycznego może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, poważne zagrożenie środowiska, a także znaczne straty materialne, powinny być bezwzględnie wyposażone w instalacje oświetlenia awaryjnego.
 
 
Od początku XXI w., w ślad za upowszechnianiem w oświetleniu ogólnym nowoczesnych źródeł światła opartych na technice półprzewodnikowych diod świecących LED, stało się oczywiste, że technologia LED stanowi także przyszłość dla oświetlenia awaryjnego. Świetlówki stosowane wcześniej jako źródła światła w tego rodzaju oświetleniu nie mogły sprostać zaletom lamp ledowych. W porównaniu ze świetlówkami, diody LED charakteryzują się bowiem wieloma istotnymi zaletami.
 
 
Diody LED katalizatorem technicznej rewolucji w oświetleniu awaryjnym
 
Początkowo zmiany techniczne dotyczyły głównie wprowadzenia do oferty nowych rodzajów opraw oświetlenia awaryjnego wyposażonych w źródła światła LED. Okazały się one szczególnie przydatne ze względu na dużą niezawodność oraz wysoką i wciąż zwiększaną skuteczność świetlną przynoszącą obniżenie zużycia energii elektrycznej, a w konsekwencji korzyści finansowe. W porównaniu z lampami konwencjonalnymi, diody LED charakteryzują się także większą odpornością mechaniczną oraz szerszym zakresem dopuszczalnych temperatur pracy. Wyjątkowo korzystna jest także zmiana charakteru obciążenia akumulatorowych źródeł zasilania w instalacjach oświetlenia awaryjnego, jaka następuje przy zmianie źródeł światła ze świetlówek na diody LED. Powolny spadek strumienia świetlnego w trakcie długotrwałej eksploatacji, czyli mówiąc inaczej jego niewielki ubytek, sprawia, że oprawy awaryjne LED są w pełni wydajne i przydatne do pracy w całym okresie użytkowania, a w razie pogarszania parametrów świetlnych diod LED mogą być one wysterowane elektronicznie tak, aby to pogorszenie zniwelować. W przypadku opraw ledowych stosowanych do oświetlania awaryjnego duże znaczenie ma też natychmiastowe osiągnięcie pełnego strumienia świetlnego zaraz po załączeniu. Niewielkie wymiarowo diody LED pozwoliły na projektowanie opraw oświetlenia awaryjnego o nowych kształtach i niewielkich rozmiarach. Dzięki temu mogą być one łatwo integrowane z architekturą obiektów budowlanych.
 
Zastosowanie półprzewodnikowych diod LED jako źródeł światła w oprawach oświetlenia awaryjnego pozwoliło też na wprowadzenie wielu nowych, zaawansowanych rozwiązań, które poprawiają komfort użytkowania, rozszerzają funkcjonalność systemów i zwiększają bezpieczeństwo w razie powstania zagrożeń.
 
 
Cyfryzacja systemów oświetlenia awaryjnego
 
Wyposażenie opraw LED do oświetlenia awaryjnego w mikroprocesorowe układy zasilania stworzyło możliwości ich komputerowego sterowania przy indywidualnym adresowaniu każdej z opraw w nawet bardzo rozbudowanych systemach , dzięki czemu możliwe jest nie tylko zarządzanie pracą poszczególnych opraw, ale też wykonywanie normatywnych testów ich stanu. W konsekwencji znacznie ułatwia to serwisowanie i nadzór nad systemem oświetlenia awaryjnego w całym, zwłaszcza dużym obiekcie. Zmiany te pozwalają na pełne zintegrowanie systemu oświetlenia awaryjnego z systemem oświetlenia ogólnego i dalej z zaawansowanym systemem automatyki budynkowej. Takie nowoczesne systemy oświetlenia awaryjnego przynoszą ogromne oszczędności energii oraz czasu i nakładu robocizny koniecznych do ich obsługi.
 
 
Nowoczesne systemy oświetlenia awaryjnego
 
Współcześnie systemu oświetlenia awaryjnego LED spełniają swoją podstawową funkcję, jaką jest zabezpieczenie właściwego oświetlenia w trakcie zaniku sieciowego napięcia zasilania, ale oferują także niespotykane wcześniej funkcje w postaci rozbudowanych możliwości wirtualnej wizualizacji architektury systemu, centralnego sterowania, stałego monitorowania pracy komponentów systemu, testowania stanu sprawności opraw oraz archiwizowania i dokumentowania wszystkich zdarzeń i czynności.
 
Centrum sterowania systemem jest na ogół zintegrowany z systemowym serwer WWW ze specjalnym oprogramowaniem i przyjaznym interfejsem, do którego można łatwo uzyskać dostęp przez Internet, za pomocą komputera lub laptopa ze standardową przeglądarką internetową. Innym rozwiązaniem może być też specjalna centralka systemu. Komunikacja pomiędzy centrum sterowania a poszczególnymi oprawami wchodzącymi w skład instalacji oświetlenia awaryjnego może odbywać się za pośrednictwem łączy kablowych, ale równie dobrze przez łącza internetowe lub radiowe. Taka sieć może składać się nawet z kilkudziesięciu tysięcy opraw. Oprogramowanie jednostki centralnej umożliwia wprowadzenie planów obiektu budowlanego z podziałem na poszczególne poziomy. Pozwala to na stworzenie modelu 3D, który dokładnie odwzorowuje budynek w przestrzeni wirtualnej. Na tak stworzoną wirtualną makietę mogą być nanoszone wszystkie oprawy oświetlenia awaryjnego faktycznie zainstalowane w budynku z przyporządkowaniem każdej z nich numerów identyfikacyjnych nadanych fabrycznie lub przez użytkownika oraz funkcji pełnionej przez każdą z opraw, np. oświetlenia ewakuacyjnego, w tym drogi ewakuacyjnej i znaków ewakuacyjnych, strefy otwartej, przestrzeni wysokiego ryzyka lub oświetlenia zapasowego. System oświetlenia awaryjnego może być przeglądany w postaci planów lub list opraw w obszarze budynku interesującym operatora. Oprawy mogą być grupowane automatycznie lub ręcznie, np. według pięter, pomieszczeń, stref lub obwodów zasilania w taki sposób, by zarzadzanie nimi było łatwe i logiczne, a lokalizowanie w razie awarii szybkie i proste.
 
Dzięki oprogramowaniu centrali sterującej możliwe jest realizowanie szeregu funkcji w odniesieniu do ustalonych grup lub pojedynczych opraw. Możliwe jest np.: całkowite wyłączanie i ponowne załączanie opraw oraz blokada pracy awaryjnej lub jej wznawianie, a także reset wszystkich zaprogramowanych ustawień. Oprogramowanie może też przeprowadzać automatyczne lub wyzwalane ręcznie badanie stanu technicznego opraw w całym systemie lub jego wskazanej części, wykrywanie ewentualnych awarii oraz ich rodzaju i czasu zaistnienia. Możliwy jest podgląd stanu systemu na ekranach centrum sterowania i innych urządzeń podłączonych do lokalnych części systemu, a także zautomatyzowane generowanie raportów o konieczności wykonania napraw. Raporty te mogą być przesyłane na mailem na adresy osób odpowiedzialnych za usuwanie awarii. Gwarantuje to szybki dostęp do informacji na temat niesprawnych opraw i ich lokalizacji. Wszystkie zdarzenia i wyniki testów są też przechowywane w pamięci oprogramowania. Przeprowadzanie wszystkich czynności może odbywać się automatycznie według wcześniej tworzonych harmonogramów.
 
 
Automatyczne testy kontrolne i dziennik zdarzeń
 
Niezawodne działanie systemu oświetlenia awaryjnego jest istotnym czynnikiem bezpieczeństwa w trakcie niebezpiecznych zdarzeń losowych, a nawet zwykłej awarii sieci energetycznej.
 
Instalacje awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego, zaliczane są do urządzeń przeciwpożarowych. Stanowi o tym rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 109, poz. 719, § 2 ust. 1 pkt 9, § 3 ust. 1 i 2). Rozporządzenie to stanowi, że urządzenia przeciwpożarowe, do których zalicza się awaryjne oświetlenie ewakuacyjne, powinny być wykonane zgodnie z projektem uzgodnionym przez rzeczoznawcę do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych, a warunkiem dopuszczenia do ich użytkowania jest przeprowadzenie odpowiednich dla danego urządzenia prób i badań, potwierdzających prawidłowość ich działania. Powinny być one także poddawane przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym, zgodnie z zasadami i w sposób określony w Polskich Normach dotyczących urządzeń przeciwpożarowych, w dokumentacji techniczno-ruchowej oraz w instrukcjach obsługi, opracowanych przez ich producentów. Częstotliwość i sposoby kontrolowania instalacji oświetlenia awaryjnego zostały szczegółowo określone w Polskiej Normie PN-EN 50172:2005 Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego.
 
Wymagania te musza być stosowane głównie w miejscach publicznych i miejscach pracy. Nie dotyczą prywatnych nieruchomości mieszkalnych, jednakże ustalenia w nich zawarte odnoszą się do ogólnodostępnych dróg w budynkach wielorodzinnych.
 
 
Sprawne, niezawodne i zgodne z przepisami prawa działanie instalacji oświetlenia awaryjnego wymaga zatem okresowych kontroli. Codziennie powinna być wykonywana inspekcja polegająca na wzrokowym sprawdzeniu wskaźników systemu. Co najmniej raz w miesiącu powinien być wykonywany test polegający na sprawdzeniu poprawności działania oprawy w trybie akumulatorowym. Polega on na symulacji uszkodzenia zasilania podstawowego i sprawdzeniu, czy wszystkie oprawy ewakuacyjne i znaki bezpieczeństwa przełączyły się w tryb pracy awaryjnej, a następnie powróciły do normalnej pracy po przywróceniu zasilania sieciowego. Co roku musi być też przeprowadzany test pracy akumulatorowej w znamionowym czasie pracy – 1 h, 3 h, 8 h.
 
W przypadku opraw nie posiadających możliwości testowania automatycznego przeprowadzenie takich testów funkcjonalnych wymaga indywidualnego badania każdej z opraw przez ręczne naciśnięcie przycisku na oprawie i zanotowania wyniku w rejestrze zdarzeń. W wielkich budynkach z rozbudowanymi systemami składającymi się z tysięcy opraw jest to tak skomplikowane, że praktycznie staje się niemożliwe i wiązałoby się z ogromnym nakładem pracy i kosztów.
 
W nowoczesnych systemach oświetlenia awaryjnego wszystkie oprawy, niezależnie od sposobu zasilania – z centralnej baterii akumulatorów czy z akumulatorów autonomicznych montowanych w oprawach – mają możliwość monitoringu sprawności i automatycznego testowania. Wszystkie funkcje oprawy są automatycznie monitorowane i sterowane przez mikroprocesorowy układ zasilający. Zaplanowane kontrole stanu technicznego, testy funkcjonalne, a także kontrola pojemności akumulatorów mogą być przeprowadzane automatycznie. Współczesne systemy zapewniają takie możliwości poprzez łącza kablowe, internetowe lub radiowe. Dzięki niepowtarzalnemu adresowi przyporządkowanemu każdej z opraw, możliwy jest stały monitoring ich pracy, zautomatyzowane i zdalne prowadzenie testów i kontroli, wykrywanie ewentualnych uszkodzeń oraz automatyczne prowadzenie dziennika zdarzeń. Testy, podobnie jak inne działania, mogą być zautomatyzowane według wybranych harmonogramów, np. miesięcznych lub rocznych, co ułatwia spełnienie wymagań formalnych i racjonalizuje prowadzenie niezbędnych konserwacji i napraw elementów systemu.
 
 
Systemy dynamicznego oświetlenia awaryjnego
 
Nowoczesne systemy oświetlenia awaryjnego mogą też realizować scenariusze dynamiczne, w których oprogramowanie steruje oświetleniem drogi ewakuacyjnej w zależności od rzeczywistej sytuacji kształtującej się w obiekcie. Dzięki danym pochodzącym z urządzeń detekcyjnych sygnalizacji pożarowej uwzględniającym ogień i zadymienie, taki system oświetlenia awaryjnego jest w stanie w czasie realnym, szybko rozpoznać i wyznaczyć najbezpieczniejszą drogę ewakuacji. System dynamicznego oświetlenia awaryjnego składa się na ogół z jednostki sterującej z oprogramowaniem, przewodów zasilania i komunikacji oraz opraw kierunkowych, które mogą być zasilane z centralnego układu zasilania lub z wbudowanych akumulatorów. Oprawy stosowane w systemach tego rodzaju są w stanie wyświetlać różne znaki w zależności od scenariusza wybranego przez oprogramowanie.
 
 
Warto zainwestować, aby koszty eksploatacji były niskie
 
Budowa instalacji oświetlenia awaryjnego w budynkach użyteczności publicznej oraz miejscach pracy, a także stałe utrzymywanie ich w należytym stanie technicznym są wymogami prawa, ale także nakazami rozsądku gwarantującymi bezpieczeństwo ludzi. Ważne jest, aby przy planowaniu instalacji oświetlenia awaryjnego kierować się nie tylko kosztami inwestycyjnymi, ale brać także pod uwagę koszty niezbędnej konserwacji i serwisu oraz koszty energii elektrycznej do zasilania instalacji awaryjnych, które najczęściej użytkowane są całą dobę i przez wszystkie dni roku. Warto więc uświadomić sobie, że rozwiązania o niewysokich kosztach początkowych w większości przypadków są niestety obarczone wysokimi kosztami w trakcie późniejszej eksploatacji.
 
Dzięki nowoczesnym systemom oświetlenia awaryjnego LED wyposażonym w możliwości monitoringu i wizualizacji pracy oraz testowania opraw, możliwe jest obniżenie poboru mocy do 70%, podwyższenie trwałości opraw do 50 tys. godz., redukcja kosztów związanych z obowiązkową, regularną kontrolą ich pracy i zminimalizowanie kosztów konserwacji. Dodatkowo zastosowanie opraw z odpowiednimi układami optycznymi pozwala na zredukowanie ich liczby.
 
 
Autor: Marek Kołakowski (LIGHTING.PL)

Artykuł ukazał się w czasopiśmie Oświetlenie LED nr 3/2019

Komentarze:


OŚWIETLANIE OBIEKTÓW