Oświetlenie jest jednym z kluczowych czynników mających wpływ na bezpieczeństwo pracy. Choć dokładne wymogi względem jego parametrów są uzależnione od specyfiki zadań wykonywanych w zakładzie, istnieją również zalecenia ogólne, wspólne dla wielu rodzajów stanowisk.
Znaczenie właściwego oświetlenia miejsca pracy dla jej bezpieczeństwa wynika z dwóch grup czynników. Po pierwsze, im szybciej i wyraźniej dostrzega się zagrożenia, tym łatwiej ich uniknąć. Po drugie, światło niskiej jakości powoduje bóle głowy, zmęczenie oczu, zdenerwowanie i pogorszenie koncentracji. Niespełnienie normatywnych wymagań może więc skutkować zarówno zwiększeniem ilości nieobecności w związku z obrażeniami i wypadkami, jak i obniżeniem produktywności zatrudnionych osób z powodu niekorzystnych warunków wykonywania zadań. O zapewnienie odpowiedniego oświetlenia warto więc zadbać nie tylko ze względu na kontrole BHP, ale także – wydajność pracy i optymalizację opłacalności funkcjonowania zakładu.
Zasady ogólne
Do opisania wymagań względem oświetlenia miejsca pracy w dokumentach normatywnych wykorzystuje się m.in. takie parametry, jak natężenie oświetlenia, rozkład luminacji, olśnienie, oddawanie barw i barwa światła. Ze względu na fakt, że poziom tych parametrów wpływa na szybkość i sposób realizacji zadań, w tabelach podaje się wartości zapewniające poprawne wykonanie pracy danego rodzaju. Dopuszcza się jednak wyjątki od ogólnych zasad. Projektant ma prawo obniżyć wymagania względem natężenia oświetlenia o jeden stopień według skali: 20 - 30 - 50 - 75 - 100 - 150 - 200 - 300 - 500 - 750 - 1000 – 1 500 - 2 000 - 3 000 - 5000 lx (np. z 750 na 500 lx) jeśli szczegóły zadania mają wyjątkowo duże wymiary bądź wysoki kontrast lub jeśli zadanie wykonuje się w niezwykle krótkim czasie. Występuje także szereg sytuacji, w których zalecane natężenie można podwyższyć. Robi się to, jeśli: praca wzrokowa jest krytyczna; naprawa błędów kosztowna; duże znaczenie mają: dokładność, wyższa produktywność i koncentracja; detale zadania charakteryzują się małymi wymiarami bądź niskim kontrastem; wykonywane jest ono w niezwykle długim czasie; albo gdy wzrokowa zdolność pracownika osiąga wartości poniżej przeciętnej.
Kolejnym z parametrów wykorzystywanym w normach jest olśnienie. Definiuje się je jako wystąpienie uczucia przykrości i niewygody lub obniżenie zdolności rozpoznawania przedmiotów wskutek niewłaściwego rozkładu bądź zakresu luminacji – czyli jaskrawości obserwowanych powierzchni. Najczęstszą przyczyną powstawania tego efektu w pomieszczeniach są okna oraz źle dobrane oprawy oświetleniowe. By uniknąć powstawania olśnień bezpośrednich zaleca się stosowanie elementów konstrukcyjnych opraw osłaniających źródła światła, użycie żaluzji lub rolet i zachowanie minimalnego kąta ochrony dostosowanego do luminacji rozwiązania. Przed efektem olśnienia wskutek odbicia chroni się natomiast dzięki właściwemu rozmieszczaniu opraw i stanowisk pracy, ograniczaniu luminacji zastosowanych opraw i zwiększaniu ich powierzchni święcących. Pomocne może okazać się również pomalowanie sufitu i ścian na jasne kolory i unikanie wykorzystania błyszczących elementów wystroju pomieszczenia.
Kolejnym istotnym z punktu widzenia norm parametrem światła są kwestie jego kolorystyki. Te aspekty funkcjonowania opraw opisuje się dwoma niezależnymi właściwościami. Pierwsza z nich to barwa światła emitowana przez samo źródło, a druga - jego wpływ na wygląd oświetlonych przedmiotów. Choć w normach nie precyzuje się wymagań względem temperatury barwowej, ma ona wpływ na funkcjonowanie pracowników. Światło barwy ciepłej (do 3 300 K) sprzyja odprężeniu i relaksowi, a powyżej 5 300 K – poprawia koncentrację. Jednak ciągłe przebywanie w pomieszczeniu oświetlonym „na chłodno” może negatywnie wpływać na samopoczucie. Dlatego też najczęściej używa się opraw o wartości pośredniej – 4 000 K. Alternatywą są aktywne rozwiązania oświetleniowe pozwalające regulować odcień bieli w zależności od sytuacji, Normy ściśle precyzują natomiast wytyczne względem współczynnika odzwierciedlenia barw. W pomieszczeniach, w których ludzie przebywają przez cały czas pracy, zaleca się stosowanie źródeł światła zapewniających Ra na poziomie nie mniejszym niż 80. W przypadku zadań wymagających ponadprzeciętnej precyzji konieczne jest zapewnienie jeszcze wyższej wartości tego współczynnika.
Normy dla biur
Wytyczne dotyczące organizacji pracy w pomieszczeniach uregulowane są przez normę PN-EN 12464-1:2012. Według dokumentu, komfortowe wykonywanie zadań z wykorzystaniem komputera i polegających na przetwarzaniu danych, wymaga oświetlenia o natężeniu co najmniej 500 lx i współczynniku odzwierciedlania barw Ra większym niż 80. Wartość graniczna wskaźnika olśnienia UGR dla tego typu zadań wynosi natomiast 19.
Normy w przemyśle
Ze względu na dużą różnorodność zadań wzrokowych w poszczególnych gałęziach przemysłu oraz na kolejnych etapach produkcji, składowania i transportu, ustalając parametry oświetlenia każdorazowo należy sięgnąć do odpowiedniej normy. Wytyczne mogą być bowiem skrajnie odmienne. Podczas gdy kucie swobodne wymaga oświetlenia o parametrach 200 lx, UGR < 25 i Ra > 60, do mikromechaniki czy wyrobu narzędzi konieczne jest już 1000 lx, UGR < 19 i Ra >80. Stałą jest jedynie zasada, że z im bardziej precyzyjną lub niebezpieczną pracą mamy do czynienia, tym lepszej jakości światło jest zalecane.
Normy w handlu
Z punktu widzenia norm, w branży retail zasadniczo wyróżnia się dwie strefy o zróżnicowanych wymaganiach oświetleniowych. Najbardziej restrykcyjne są wytyczne względem obszaru kas. Dla komfortowego wykonywania zadań wzrokowych związanych z liczeniem pieniędzy i wydawaniem reszty, należy zapewnić parametry na poziomie 500 lx, UGR < 19 i Ra > 80. By bezpiecznie przemieszczać się po alejkach pomiędzy regałami i odróżniać towary, za wystarczające uznaje się wartości 300 lx, UGR < 22 i Ra > 80. Jednak w związku z tym, że w handlu kluczowym wyznacznikiem skuteczności jest wolumen sprzedaży, często stosuje się bardzo wyrafinowane rozwiązania, znacząco przekraczające swoimi charakterystykami minimalne wymagania normatywne. Przykładowo, w niektórych sieciach handlowych funkcjonuje oświetlenie ogólne o natężeniu na poziomie 900 lx lub wyższym.
Źródło: Trilux
Znaczenie właściwego oświetlenia miejsca pracy dla jej bezpieczeństwa wynika z dwóch grup czynników. Po pierwsze, im szybciej i wyraźniej dostrzega się zagrożenia, tym łatwiej ich uniknąć. Po drugie, światło niskiej jakości powoduje bóle głowy, zmęczenie oczu, zdenerwowanie i pogorszenie koncentracji. Niespełnienie normatywnych wymagań może więc skutkować zarówno zwiększeniem ilości nieobecności w związku z obrażeniami i wypadkami, jak i obniżeniem produktywności zatrudnionych osób z powodu niekorzystnych warunków wykonywania zadań. O zapewnienie odpowiedniego oświetlenia warto więc zadbać nie tylko ze względu na kontrole BHP, ale także – wydajność pracy i optymalizację opłacalności funkcjonowania zakładu.
Zasady ogólne
Do opisania wymagań względem oświetlenia miejsca pracy w dokumentach normatywnych wykorzystuje się m.in. takie parametry, jak natężenie oświetlenia, rozkład luminacji, olśnienie, oddawanie barw i barwa światła. Ze względu na fakt, że poziom tych parametrów wpływa na szybkość i sposób realizacji zadań, w tabelach podaje się wartości zapewniające poprawne wykonanie pracy danego rodzaju. Dopuszcza się jednak wyjątki od ogólnych zasad. Projektant ma prawo obniżyć wymagania względem natężenia oświetlenia o jeden stopień według skali: 20 - 30 - 50 - 75 - 100 - 150 - 200 - 300 - 500 - 750 - 1000 – 1 500 - 2 000 - 3 000 - 5000 lx (np. z 750 na 500 lx) jeśli szczegóły zadania mają wyjątkowo duże wymiary bądź wysoki kontrast lub jeśli zadanie wykonuje się w niezwykle krótkim czasie. Występuje także szereg sytuacji, w których zalecane natężenie można podwyższyć. Robi się to, jeśli: praca wzrokowa jest krytyczna; naprawa błędów kosztowna; duże znaczenie mają: dokładność, wyższa produktywność i koncentracja; detale zadania charakteryzują się małymi wymiarami bądź niskim kontrastem; wykonywane jest ono w niezwykle długim czasie; albo gdy wzrokowa zdolność pracownika osiąga wartości poniżej przeciętnej.
Kolejnym z parametrów wykorzystywanym w normach jest olśnienie. Definiuje się je jako wystąpienie uczucia przykrości i niewygody lub obniżenie zdolności rozpoznawania przedmiotów wskutek niewłaściwego rozkładu bądź zakresu luminacji – czyli jaskrawości obserwowanych powierzchni. Najczęstszą przyczyną powstawania tego efektu w pomieszczeniach są okna oraz źle dobrane oprawy oświetleniowe. By uniknąć powstawania olśnień bezpośrednich zaleca się stosowanie elementów konstrukcyjnych opraw osłaniających źródła światła, użycie żaluzji lub rolet i zachowanie minimalnego kąta ochrony dostosowanego do luminacji rozwiązania. Przed efektem olśnienia wskutek odbicia chroni się natomiast dzięki właściwemu rozmieszczaniu opraw i stanowisk pracy, ograniczaniu luminacji zastosowanych opraw i zwiększaniu ich powierzchni święcących. Pomocne może okazać się również pomalowanie sufitu i ścian na jasne kolory i unikanie wykorzystania błyszczących elementów wystroju pomieszczenia.
Kolejnym istotnym z punktu widzenia norm parametrem światła są kwestie jego kolorystyki. Te aspekty funkcjonowania opraw opisuje się dwoma niezależnymi właściwościami. Pierwsza z nich to barwa światła emitowana przez samo źródło, a druga - jego wpływ na wygląd oświetlonych przedmiotów. Choć w normach nie precyzuje się wymagań względem temperatury barwowej, ma ona wpływ na funkcjonowanie pracowników. Światło barwy ciepłej (do 3 300 K) sprzyja odprężeniu i relaksowi, a powyżej 5 300 K – poprawia koncentrację. Jednak ciągłe przebywanie w pomieszczeniu oświetlonym „na chłodno” może negatywnie wpływać na samopoczucie. Dlatego też najczęściej używa się opraw o wartości pośredniej – 4 000 K. Alternatywą są aktywne rozwiązania oświetleniowe pozwalające regulować odcień bieli w zależności od sytuacji, Normy ściśle precyzują natomiast wytyczne względem współczynnika odzwierciedlenia barw. W pomieszczeniach, w których ludzie przebywają przez cały czas pracy, zaleca się stosowanie źródeł światła zapewniających Ra na poziomie nie mniejszym niż 80. W przypadku zadań wymagających ponadprzeciętnej precyzji konieczne jest zapewnienie jeszcze wyższej wartości tego współczynnika.
Normy dla biur
Wytyczne dotyczące organizacji pracy w pomieszczeniach uregulowane są przez normę PN-EN 12464-1:2012. Według dokumentu, komfortowe wykonywanie zadań z wykorzystaniem komputera i polegających na przetwarzaniu danych, wymaga oświetlenia o natężeniu co najmniej 500 lx i współczynniku odzwierciedlania barw Ra większym niż 80. Wartość graniczna wskaźnika olśnienia UGR dla tego typu zadań wynosi natomiast 19.
Normy w przemyśle
Ze względu na dużą różnorodność zadań wzrokowych w poszczególnych gałęziach przemysłu oraz na kolejnych etapach produkcji, składowania i transportu, ustalając parametry oświetlenia każdorazowo należy sięgnąć do odpowiedniej normy. Wytyczne mogą być bowiem skrajnie odmienne. Podczas gdy kucie swobodne wymaga oświetlenia o parametrach 200 lx, UGR < 25 i Ra > 60, do mikromechaniki czy wyrobu narzędzi konieczne jest już 1000 lx, UGR < 19 i Ra >80. Stałą jest jedynie zasada, że z im bardziej precyzyjną lub niebezpieczną pracą mamy do czynienia, tym lepszej jakości światło jest zalecane.
Normy w handlu
Z punktu widzenia norm, w branży retail zasadniczo wyróżnia się dwie strefy o zróżnicowanych wymaganiach oświetleniowych. Najbardziej restrykcyjne są wytyczne względem obszaru kas. Dla komfortowego wykonywania zadań wzrokowych związanych z liczeniem pieniędzy i wydawaniem reszty, należy zapewnić parametry na poziomie 500 lx, UGR < 19 i Ra > 80. By bezpiecznie przemieszczać się po alejkach pomiędzy regałami i odróżniać towary, za wystarczające uznaje się wartości 300 lx, UGR < 22 i Ra > 80. Jednak w związku z tym, że w handlu kluczowym wyznacznikiem skuteczności jest wolumen sprzedaży, często stosuje się bardzo wyrafinowane rozwiązania, znacząco przekraczające swoimi charakterystykami minimalne wymagania normatywne. Przykładowo, w niektórych sieciach handlowych funkcjonuje oświetlenie ogólne o natężeniu na poziomie 900 lx lub wyższym.
Źródło: Trilux
Treści powiązane:
Potencjał zarządzania oświetleniem przemysłowym
Energooszczędne oświetlenie w branży automotive
