We pomieszczeniach, w których mieszkamy lub pracujemy, oświetlenie powinno spełniać przede wszystkim szereg wymagań dotyczące podstawowych parametrów funkcjonalnych, takich jak odpowiednia wartość i równomierność natężenia oświetlenia, rozkład luminancji, olśnienie, temperatura barwowa światła, oddawanie barw itp. Jednak istnieją także pewne rodzaje działalności, przy których sprzęt oświetleniowy musi spełniać bardzo wyjątkowe wymagania bezpieczeństwa, związane z potencjalnym zagrożeniem osób przebywających we wnętrzu lub prowadzonych tam działań i procesów. Do przypadków takich należą pomieszczenia o podwyższonych wymaganiach czystości, tzw. pomieszczenia czyste (ang. clean room).
Pomieszczenia czyste to wnętrza o kontrolowanych parametrach środowiskowych, w szczególności takie, w których konieczna jest kontrola zanieczyszczeń w postaci pyłu, kurzu, bakterii, oparów chemicznych, itp. W zależności od wymaganej czystości atmosfery pomieszczenia tego rodzaju dzielone są na klasy, w których definiuje się ilość i rozmiar zanieczyszczeń na metr sześcienny atmosfery. Pomieszczenia czyste występują w przemyśle farmaceutycznym, spożywczo-żywieniowym, chemicznym oraz naftowym. W służbie zdrowia są to sale operacyjne oraz pomieszczenia w ich otoczeniu, gabinety zabiegowe, sale chorych, łazienki, sterylizatornie, pomieszczenia do zabiegów laparoskopowych i zabiegów z użyciem lasera, laboratoria, przychodnie lekarskie itp.
Wymagania formalne
Ogólne wymagania formalne w zakresie sprzętu do wyposażenia takich pomieszczeń są określone przez zasady tzw. dobrej praktyki produkcyjnej – GMP (ang. Good Manufacturing Practice). Stanowią one gwarancję najwyższej jakości. Kładą nacisk na zachowanie należytych warunków organizacyjno-technicznych i higienicznych w procesie produkcji. Tak zwane Kodeksy GMP zawierają wymagania dobrej praktyki produkcyjnej, w których ważne miejsce zajmuje prawidłowe i zgodne z normami oświetlenie.
W przemyśle spożywczym stosowany jest system analizy zagrożeń i krytycznych punktów kontroli – HACCP (ang. Hazard Analysis and Critical Control Points). Jest to systemowe podejście do zarządzania jakością zdrowotną. Polega na identyfikacji i ocenie zagrożeń, związanych z różnymi fazami procesu produkcji wyrobów rolno-spożywczych. Pozwala określić środki niezbędne do opanowania zagrożeń w celu zagwarantowania bezpieczeństwa żywnościowego.
Podstawowym uregulowaniem unijnym w tym zakresie jest dyrektywa 93/43/EEC w sprawie higieny środków spożywczych. W Polsce głównym aktem prawnym regulującym kwestię zapewnienia bezpieczeństwa żywności, w tym zagadnienia związane z wdrażaniem przez przedsiębiorców branży spożywczej systemu HACCP, jest znowelizowana Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Dz. U. Nr 63, poz. 634 z późn. zm.), która nałożyła obowiązek rozpoczęcia wdrażania HACCP z dniem wejścia Polski do UE. W świetle obowiązującego prawa za zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego żywności odpowiedzialność ponosi przedsiębiorca produkujący lub wprowadzający żywność do obrotu. On też odpowiada za wszelkie szkody i uszczerbki na zdrowiu konsumenta spowodowane niewłaściwą jakością zdrowotną żywności.
Z kolei podstawowym dokumentem określającym poziom zanieczyszczeń pomieszczeń w odniesieniu do ich rozmiarów jest norma PN-EN ISO 14644-1:2005. Norma ta zawiera klasyfikację czystości powietrza w pomieszczeniach czystych i związanych z nimi środowiskach kontrolowanych pod względem stężenia cząstek stałych znajdujących się w powietrzu, a także metody badania czystości powietrza i procedury określenia stężenia cząstek znajdujących się w powietrzu. Norma PN-EN ISO 14644-1 została zaakceptowana zarówno przez Europejski Komitet ds. Normalizacji (CEN), jak i przez Polski Komitet Normalizacyjny.
Sprzęt oświetleniowy do pomieszczeń czystych
Od opraw oświetleniowych instalowanych w pomieszczeniach czystych wymaga się ponadprzeciętnej szczelności, niezawodności i wytrzymałości mechanicznej. Wymagania te dotyczą bezpośrednio cech sprzętu oświetleniowego – opraw i źródeł światła. Szczególnie w pomieszczeniach produkcji żywności, a także leków i kosmetyków, powinno się stosować oprawy oświetleniowe, które:
- same nie tworzą zagrożenia polegającego na przedostaniu się do prowadzonych procesów produkcyjnych odrywających się drobin materiału, z którego są wykonane lub wprost całych części konstrukcyjnych,
- uniemożliwiają gromadzenie się na ich powierzchni lub we wnętrzu trudno usuwalnych zanieczyszczeń pyłowych lub mikrobiologicznych,
- są łatwe w czyszczeniu, odporne na nie, a czynności te mogą być prowadzone w sposób bezpieczny.
Również sposób montażu opraw powinien być szczególny. Wszystkie miejsca styku opraw oświetleniowych z sufitem powinny być specjalnie uszczelnione, aby uniemożliwić gromadzenie się zanieczyszczeń i grzybów w miejscach trudno dostępnych nad oprawami.
Autor: M. Kołakowski (LIGHTING.PL)
